(Zamknięty raj II) 

Niewielu dzisiejszych kompozytorów hiszpańskich w większym stopniu zasługuje na tytuł „semionauty” – nawigatora podróży literackich, ukuty przez Nicolasa Bourriauda – aniżeli José M. Sánchez-Verdú. Skala jego inspiracji sięga od XX-wiecznej poezji włoskiej (Montale, Quasimodo) po syryjsko-libańskiego poetę Adonisa, od Omara Chajama po mistyków Renesansu, rzeźbę i filozofię. Wszystkie te wpływy splata kompozytor w uniwersum swojego stylu, pełne rezonansów i ech różnych tradycji, zaprezentowane z właściwą mu werwą i atrakcyjnością. 

Sánchez-Verdú fascynuje się kulturą arabską – słowem, obrazem, dźwiękiem – od końca lat 90. Paraíso cerrado II podkreśla to zainteresowanie: łączy się z jednej strony z Grenadą poprzez postać Soto de Rojasa z wcześniejszego utworu Paraíso cerrado (IX Kwartet Smyczkowy), który miał premierę w Hanowerze w czerwcu 2012, z drugiej zaś – podsumowuje rozmaite twórcze inspiracje w dorobku Sáncheza-Verdú, urodzonego w nieodległym andaluzyjskim Algeciras, zwłaszcza z czasów jego studiów w Grenadzie; wspomnijmy choć jego wcześniejszą kompozycję Cuarteto nazari (1992–93).

Dźwiękowa refleksja Sáncheza-Verdú podąża za poezją Ibn Zamraka, wszechobecną w grenadyjskiej Alhambrze: od Mirador de Daraxa (Punkt widokowy Daraxa) aż do Patio de los Leones (Dziedziniec Lwów) czy Sala de las Dos Hermanas (Komnata Dwóch Sióstr). Poezja ta, ze swoją semantyką, aspektem epigraficznym i estetycznym, wyznacza ramy rozumienia architektonicznego zabytku, stając się istną „architekturą tekstów” wedle słów José Miguela Puerty Vílcheza. Skomponowane w pięciu częściach – z których trzecia, Memoria del agua, rezygnuje z sopranowego sola i służy za formalną oś poliptyku – Paraíso cerrado II jest zarazem muzycznym przewodnikiem po zawiłych przestrzeniach dworskich, tak odległych od XIX-wiecznych wizji zmanierowanego „alhambryzmu” i egzotyzmu; jest mapą nawigacyjną, pozwalającą dotrzeć do korzeni poezji Sáncheza-Verdú: synestetycznych rozważań nad percepcją chromatyczną (Memoria del rojo, w tym przypadku – wysokość Słońca), obecnych już w jego Kitab al-alwan (Libro de los colores – Księga barw, 2000–05), wzajemnych zależności między mową, pismem i znakami gra cznymi (Palacios de escritura – Pałace Pisarstwa), konceptualnego zaczynu utworu GRAMMA (Jardines de la escritura / Gärten der Schri – Ogrody pisarstwa), który miał premierę w 2006 roku, oraz przestrzennego wymiaru dźwięku i strukturalnych warunków jego doświadczenia (Geometría azul – Błękitna geometria). Zacytujmy samego Sáncheza-Verdú: 

[...] muzyczna wizja posadzek Alhambry, w szczególności konkretnych płytek, a w ogólności – sztuki arabskiej jako takiej. Struktury symetryczne, nieskończone linie, stylizowane róże tworzą powierzchnię muzyczną, która tak jak arabski mistrz spoglądający na powierzchnię swoich ścian, postrzegana jest poprzez ornamenty i zastosowanie bardzo złożonych systemów dla całkowitej saturacji całej dostępnej przestrzeni. W niektórych moich wykładach nazwałem to podejście „hołdem dla powierzchni”. Podziwiany przeze mnie Pablo Palazuelo zbliża się do tej geometrycznej wizji materiału i percepcji w naszej świadomości. 

W zakończeniu zaś (Memoria del jardín feliz – Pamięć szczęśliwego ogrodu) docieramy do ogrodu – połączenia natury i sztuczności, przestrzeni refleksji i przyjemności (Paisajes del placer y de la culpa – Krajobrazy przyjemności i winy, 2003; QUALIA – Jardí blau – Błękitny ogród, 2004–10) i zarazem metafory – już od czasów starożytnych – mentalnej przestrzeni osobistych odkryć i transcendentnej inicjacji. Intensywność, z jaką te estetyczne odniesienia przeplatają się w swych możliwych słuchowych dekantacjach, nowatorska głębia faktur instrumentalnych, swoboda i bogactwo tekstu wokalnego, dążenie do zbadania progów dynamicznych, bliskich brzemiennej oczekiwaniem ciszy, czy wreszcie nieoczekiwana gra subtelnie zabarwionych struktur rytmicznych z ich wyra nowaną akcentuacją – wszystkie te aspekty dzieła Sáncheza-Verdú słuchacz musi sam odkryć, bez oparcia w przydługim komentarzu do dzieła... 

Germán Gan (2012) 

Teksty
Paraíso cerrado II
na sopran i orkiestrę kameralną do wierszy Ibn Zamraka
Ibn Zamrak (1333–1394)
Fragmenty epigrafów poetyckich z Alhambry (Grenada)

1. Memoria del rojo (Pamięć po czerwieni)
„wala gãliba illa Allah”
(Nie ma zwycięzcy prócz Boga)
Dewiza herbu Nasrydów, widniejąca w wielu miejscach w całej
Alhambrze
„La luna envidia mi diadema, los astros mis trazas desean” (Księżyc zazdrości mi diademu, gwiazdy śladów mych stóp)
Wieża Dzieci
2. Palacios de escritura (Pałace pisarstwa)
„El cielo de cristal allí muestra maravillas
que en la página de la belleza escrita quedan”
(Niebo kryształowe pokazuje tam cuda,
które pozostają na kartach pisanego piękna)
Punkt Widokowy Lindaraja
4. Geometria azul (Błękitna geometria)
„Esta casa es un paraíso eterno”
[Ten dom jest wiecznym rajem]
Dziedziniec Arrayanes (strona południowa). Napis ten
zniszczono w czasie budowy pałacu Karola V.
5. Memoria del jard n feliz (Pamięć szczęśliwego ogrodu)
„Este es el palacio de cristal”
„No estoy sola, pues desde aquí contemplo un jardín admirable”
(To jest kryształowy pałac
Nie jestem sama, bo stąd podziwiam przepiękny ogród)
Łuk wejściowy do punktu widokowego Lindaraja
„Jardín yo soy que la belleza adorna: sabrás mi ser si mi
hermosura miras”
(Jestem ogrodem ozdobionym przez piękno; rozpoznasz mnie,
gdy będziesz mnie podziwiać)
Sala Dwóch Sióstr (Pałac Lwów)
„Agua y mármol parecen confundirse”
(Woda i marmur zdają się stapiać)
„Es un amante cuyos párpados rebosan de lágrimas”
(On jest kochankiem, którego oczy przepełnione są łzami)
Fontanna Lwów (Pałac Lwów)

Tłumaczenie: Wojciech Bońkowski