Urodzony w Argentynie, w tym samym czasie co języka ojczystego – hiszpańskiego – nauczyłem się ladino: języka Żydów hiszpańskich od średniowiecza, który w XIV i XV wieku różnił się bardzo niewiele od literackiego hiszpańskiego. Dopiero później, po wygnaniu Żydów, tematyka żydowska stała się bardziej obecna w tej poezji i, trochę jak w przypadku jidysz, zaczęto „hiszpańszczyć” słowa pochodzące z krajów śródziemnomorskich, gdzie Żydzi się osiedlili. Jako że z okazji mojej bar micwy musiałem wkuwać hebrajski, wraz z braćmi wymyśliliśmy podstawy sekretnego, zakodowanego języka, z którego byliśmy całkiem dumni. Było to narzecze mieszane: słowa hiszpańskie zapisywaliśmy alfabetem hebrajskim. Długi czas prowadziliśmy w ten sposób korespondencję, a dopiero wiele lat później dowiedzieliśmy się, że niczego oryginalnego nie wymyśliliśmy: w intuicyjny sposób powtórzyliśmy bowiem obyczaj wielu erudytów sefardyjskich, kultywowany w czasach hiszpańskich, a nawet późniejszych. Ladino nie jest językiem muzealnym, mimo swej sztywnej składni i archaicznych wyrażeń. Utrzymuje bowiem stan ukrytego napięcia wobec wciąż mody kowanego i unowocześnianego języka hiszpańskiego. Wynika to w znacznej mierze z użycia ladino jako rezerwuaru epickiej poezji, którą opracowywano muzycznie już od XVI wieku. Gdy język zachowuje kontakt z muzyką ludową, nie może się zestarzeć, musi pozostać żywy i ponadczasowy. 

W antologii śpiewów judeohiszpańskich, opublikowanej w 1973 przez Isaaka Levy’ego (t. IV), znalazłem poemat, z którego zachowałem pierwszą zwrotkę:
Madres amargadas Matki rozgoryczone / Non sospirés mas Nie wzdychajcie / Non seran pedridas Nie pójdą na marne / Vuestras lagrimas Wasze łzy. 

Sparafrazowałem te wersy, które pojawiają się dopiero w ostatniej części kantaty, przez głośnik umieszczony koło dyrygenta jak solista. Narrator pozostaje niewidoczny w czasie wykonania i mówi do mikrofonu za sceną. Soprany i alty wybierają, swobodnie i niezależnie od siebie, bądź słowa we własnym, wymyślonym języku, bądź z repertuaru słów w ladino. 

Mauricio Kagel

Tekst w języku ladino (używanym przez żydów w średniowiecznej Hiszpanii i wciąż w użyciu w czasach współczesnych). 

Tekst oryginalny:
Narrator
Madres. Non sospirex.
Madres. Non, non sospirex.
Non sospirex mas.
Madres. Madres amargadas
seran pedridas.
Vuestras lagrimas, madres
amargadas,
Non seran pedridas.
Madres. Vuestras lagrimas.
Madres pedridas. Non.
Non sospirex mas.
Madres!
Madres?
Madres?!
Madres...

Chór żeński
Non!

Tłumaczenie:
Narrator
Matki. Nie wzdychajcie.
Matki. Nie, nie wzdychajcie.
Nie wzdychajcie dłużej.
Matki. Matki rozgoryczone
będą utracone.
Wasze łzy, matki
rozgoryczone,
Nie pójdą na marne.
Matki. Wasze łzy.
Utracone matki. Nie.
Nie wzdychajcie dłużej.
Matki!
Matki?
Matki?!
Matki...

Chór żeński
Nie!

Tekst jest parafrazą pierwszej zwrotki wiersza Madres amargadas, anonimowej pieśni włączonej do antologii Chants judéo-espagnols, red. Isaac Levy, Jerozolima 1973. 

Tekst oryginalny:
Madres amargadas
Non sospirex mas.
Non seran pedridas
Vuestras lagrimas.

Chór
En cadenas non bivir la paz
humana
y llorar el coraçón en sangre,
coraçón.

Las cadenas, el muerir,
la vergüença mía,
La vergüença, la sangre tuya es
mi sangre.

Bivir dolores cadenas vergüença
con Dió,
corarón, amar y llorar y muerir.

Amar y llorar y muerir:
espantos, los dolores con Dió.

Con el coraçón y con tu alma,
alma de Dió, palomba mía.

Tus palavras en mis lavios, mis
palavras y la paz,
los árvoles humanos y mis lavios
sin amar.

Sangre mía sangre tuya, en el alma
y los lavios, con la voz humana.

Alma: con mi alma muerir
y sin alma bivir.

Vergüença, vergüença,
la vergüença vergüença,
palavra de espanto de espanto.

Gritar: la palavra vergüença es mi
espanto
con mi espanto gritar y llorar, mi
alma.

La vergüença non,
non con el gritar,
con el gritar de mi espanto ah!

La palavra con sangre sangre,
con el gritar de mi espanto
las cadenas, con cadenas, tus
cadenas...

La paz dió con Dió,
si dió tu Dió dió.

En cadenas non bivir la paz
humana
y llorar el coracçón en sangre,
coraçón.

Las cadenas, el muerir,
la vergüença mía,
La vergüença, la sangre tuya,
la palomba sin paz.

Llorar sin paz mi Dió,
bivir sin paz mi Dió.

Llorar, muerir, gritar y muerir,
gritar y bivir, gritar sin paz.

Ah! Dió: La vergüença!

Sin la voz, sin la voz mía,
mi voz, la voz bumana.

En: en tus lavios mi prizión
de voz humana, en la prizión,
con tu alma, amar sin voz,
sin tu sangre, sin oración, sin
vergüença.

Bivir sin paz, paz humana,
paz de prizión, en cadenas.

Espanto dió, dió con Dió,
Dió sin alma, en la vergüença dió,
Dió en tus lavios, la voz
humana?

Palavras: la prizión, gritar,
dolor y sangre, vergüença de llorar,
las cadenas, ah!

Es muerir de espanto, en mis lavios
el alma tuya, ay!
Sin tí, dolores, ah Dió!

La prizión, en cadenas, paz!
vergüença, almas en paz,
gritar, palomba mía, coraçón.

Muerir, muerir con espanto
y sin los árvoles, alma,
y sin tu voz.
De la sangre humana Dió,
llorar y gritar sin Dió,
y tus lavios sangre aman, Dió.

Cadenas, priziones, espantos,
alma, sangre, muero yo.
Non! Non?

Con cadenas non bivir la paz
humana
y llorar el coraçón en sangre.

Las cadenas, el muerir sin voz,
los árvoles humanos y mis lavios
muertos.

Sin amar coraçón: muerir,
sin amar coraçón, sin gritar con
mi voz
es muerir en prizión.

Árvoles son mis palombas del alma,
árvoles son palombas del alma,
son lavios en sangre, cadenas,
dolores.

Llorar es gritar: vergüença!
Vergüença sin alma, vergüença,
llorar es gritar sin muerir,
vergüença, vergüença sin alma,
vergüença!

Bivir, amar sin Dió,
sin alma, con sangre!

En cadenas non bivir la paz
humana de vergüença
y llorar el coraçón en sangre, sí.

Con el coraçón en tí, en mis
lavios,
es el grito mío, dolores muertos
en mi espanto.

Si los dolores míos lloran sangre,
mueren sangre con tu sangre,
con tu sangre de palomba
mis espantos gritan árvoles de
espanto ah!

Árvoles de espanto, árvoles
de gritos,
árvoles de sangre, árvoles
de coraçón.

Gritar es tu oración de espanto,
oración del alma, oración
de muerte,
oración con Dió.

En cadenas non bivir la paz
humana
y llorar el coraçón en sangre con
mi grito.

Con el coraçón en tí el grito mío,
si los dolores míos lloran sangre,
mueren sangre con mi sangre de
palomba,
yo te grito paz, con la paz, con
la paz,
con la paz en mí, paz en mi
vergüença,
con la paz y con la paz vergüença!

Dió mi Dió me dió Dió
mi Dió me dió dolores, espantos,
palavras humanas, con la vergüença.

Dió mi Dió me dió mi Dió,
en la vergüença mi Dió mi Dió
me dió
alma con sangre, alma con sangre,
con la sangre, con la sangre de mi Dió,
con la sangre de Dió, con la sangre,
la sangre de mi Dió, con la vergüença,
mi dió con vergüença, alma con Dió
vergüença dió, alma con Dió.

Oración: oraciones por la paz
y por la paz humana,
oraciones por la paz, oraciones
de paz
y por la paz humana, oraciones
por la paz y por la paz humana
y por la paz humana y por la paz
humana.

Oraciones de paz
o la sangre de mi Dió
por la paz humana,
la sangre de Dió,
y por la paz humana
la sangre de Dió.

Y llorar llorar,
y llorar y bivir.

Ay! ay! llorar
ay! y llorar y bivir.

En cadenas non bivir la
paz humana,
las cadenas, en cadenas non bivir
non,
las cadenas non bivir non.

Es mi vergüença, sangre, coraçón,
es gritar espanto y non bivir!
non bivir, ay!

Narrator
Madres. Non sospirex.
Madres. Non, non sospirex.
Non sospirex mas.
Madres. Madres amargadas seran
pedridas.
Vuestras lagrimas, madres
amargadas,
Non seran pedridas.
Madres. Vuestras lagrimas.
Madres pedridas. Non.
Non sospirex mas.
Madres!
Madres?
Madres?!
Madres...

Chór
Non!

Tłumaczenie:
Matki rozgoryczone
Nie wzdychajcie.
Wasze łzy
Nie pójdą na marne.

Chór
W kajdanach nie przeżywać
pokoju ludzkiego
i wypłakiwać serce we krwi,
serce.

Kajdany, śmierć,
hańba moja,
hańba, twoja krew jest krwią
moją.

Cierpieć kajdany hańbę
z Bogiem,
serce, kochać i płakać i umierać.

Kochać i płakać i umierać:
lęki, cierpienia z Bogiem.

Z sercem i duszą twoją,
duszą Boga, mój gołąbeczku.

Twe słowa na mych wargach,
moje słowa i pokój,
ludzkie drzewa i moje wargi bez
miłości.

Krew moja i twoja, we krwi
i na wargach, z głosem ludzkim.

Dusza: umierać z moją duszą
i bez duszy żyć.

Hańba, hańba,
hańba, hańba,
słowo pełne lęku, lęku.

Krzyczeć: słowo hańba jest moim
lękiem
w moim lęku krzyczeć i płakać,
duszo moja.

Hańbie nie,
nie z krzykiem,
z krzykiem mego lęku, ach!

Słowo we krwi, we krwi,
z krzykiem mego lęku
kajdany, w kajdanach, twoich
kajdanach...
Pokój dał z Bogiem,
jeśli dał twój Bóg dał.

W kajdanach nie przeżywać pokoju
ludzkiego
i wypłakiwać serce we krwi,
serce.

Kajdany, śmierć, hańba
moja,
hańba, twoja krew, gołębica bez
pokoju.

Płakać bez pokoju mój Boże,
żyć bez pokoju mój Boże.

Płakać, umierać, krzyczeć i umierać,
krzyczeć i żyć, krzyczeć bez pokoju.

Ach! Boże: hańba!

Bez głosu, bez głosu mego,
głosu mego, głosu człowieczego.

W twych wargach me więzienie
głosu człowieczego, w więzieniu,
z duszą twoją, kochać bez głosu,
bez krwi twojej, bez modlitwy,
bez hańby.

Żyć bez pokoju, pokoju człowieczego,
pokoju w więzieniu, w kajdanach.

Lęk dał, dał z Bogiem,
Bogiem bez duszy, w hańbie dał,
Bóg na twych wargach, głosie
człowieczy?

Słowa: więzienie, krzyczeć,
ból i krew, hańba łez,
kajdany, ach!

Umierać z lęku, na mych wargach
dusza twoja, ach!
Bez ciebie, cierpienie, ach Boże!

Więzienie, w kajdanach, pokój!
hańba, dusze w pokoju,
krzyczeć, gołąbeczku mój, serce.
Umierać, umierać z lękiem
i bez drzew, duszo,
i bez twego głosu.
Z krwi człowieczej Bóg,
płakać i krzyczeć bez Boga,
a twoje wargi kochają krew, Boże.

Kajdany, więzienia, lęki,
dusza, krew, umieram.
Nie! Nie?

W kajdanach nie przeżywać
pokoju ludzkiego
i wypłakiwać serce we krwi.

Kajdany, śmierć bez głosu,
ludzkie drzewa i moje wargi
umarłe.

Serce bez miłości: umierać,
serce bez miłości, nie krzyczeć
moim głosem
to umieranie w więzieniu.

Drzewa to gołębice mej duszy,
Drzewa to gołębice duszy,
to wargi we krwi, kajdany,
cierpienie.

Płakać to krzyczeć: hańba!
Hańba bez duszy, hańba,
Płakać to krzyczeć nie
umierając,
hańba, hańba bez duszy, hańba!

Żyć, kochać bez Boga,
bez duszy, z krwią!

W kajdanach nie przeżywać
pokoju ludzkiego w hańbie
i wypłakiwać serce we krwi, tak.

Z sercem w tobie, na mych
wargach,
to krzyk mój, martwe cierpienia
w moim lęku.

Jeśli moje cierpienia płaczą krwią,
umierają krwią w twojej krwi,
w krwi twojej gołębiej,
lęki moje wykrzykują drzewa
przerażenia, ach!
Drzewa przerażenia, drzewa
krzyku, drzewa krwiste, drzewa serca.

Krzyk to twoja modlitwa lękliwa,
modlitwa duszy, modlitwa
śmierci,
modlitwa z Bogiem.

W kajdanach nie przeżywać
pokoju ludzkiego
i wypłakiwać serce we krwi
w krzyku moim.

Z sercem w tobie krzyk mój,
jeśli moje cierpienia płaczą krwią,
umierają krwią w mojej krwi
gołębiej,
krzyczę ci: pokój, w pokoju,
w pokoju,
z pokojem we mnie, pokojem
w hańbie mojej,
w pokoju i z pokojem w hańbie!

Bóg mój Bóg dał mi Bóg
mój Bóg dał mi lęki, cierpienia,
słowa człowiecze, w hańbie.

Bóg mój Bóg dał mi Bóg
w hańbie mój Bóg mój Bóg dał
mi
duszę we krwi, duszę we krwi,
we krwi, we krwi Boga mego,
we krwi Bożej, we krwi,
we krwi Boga mego, w hańbie,
dał mi hańbę, duszę z Bogiem,
hańbą dał, duszę z Bogiem.

Modlitwa: modlitwy o pokój
i o pokój ludzki,
modlitwy o pokój, modlitwy
spokojne
i o pokój ludzki, modlitwy
o pokój i o pokój ludzki
i o pokój ludzki i o pokój
ludzki.

Modlitwy o pokój
albo krew Boga mego
o pokój ludzki,
krew Bożą,
i o pokój ludzki,
krew Bożą.

I płakać płakać,
i płakać i żyć.

Ach! ach! płakać
ach! i płakać i żyć.

W kajdanach nie przeżywać
pokoju ludzkiego,
w kajdanach, w kajdanach nie
przeżywać nie,
w kajdanach nie przeżywać nie.

To moja hańba, krew, serce,
krzyczeć z lęku i nie żyć!
Nie żyć, ach!

Narrator
Matki. Nie wzdychajcie.
Matki. Nie, nie wzdychajcie.
Nie wzdychajcie dłużej.
Matki. Matki rozgoryczone będą
utracone.
Wasze łzy, matki
rozgoryczone,
Nie pójdą na marne.
Matki. Wasze łzy.
Utracone matki. Nie.
Nie wzdychajcie dłużej.
Matki!
Matki?
Matki?! Matki...

Chór
Nie!

Tłumaczenie z ladino:
Wojciech Bońkowski