Chciałem opowiedzieć historię. Szczególną – Dziewczynki z za­ pałkami Hansa Christiana Andersena. Oryginał jest pozornie przeznaczony dla dzieci i zawiera typową dla literatury dziecięcej mieszankę grozy i moralizatorstwa. Biedna dziewczynka, bita przez ojca, próbuje bezskutecznie sprzedawać na ulicy zapałki; ignorowana przez przechodniów, zamarza na śmierć. Wobec tego wszystkiego zachowuje chrześcijańską czystość duszy, ale to nie jest miła opowieść. 

W Dziewczynce z zapałkami zainteresowało mnie to, że siłą jej historii nie jest fabuła, ale przenikanie się grozy i piękna. Gorzki los dziewczynki jest powiązany ze słodyczą jej wspomnień, a bieda z wiarą w przyszłość. Coś w rodzaju naiwnej równowagi między cierpieniem i radością. 

Można tę historię opowiedzieć na wiele sposobów. Ktoś mógłby ją przedstawić jako rzecz o wierze albo alegorię ubóstwa. Mnie jednak zafascynowała Andersenowska formuła przypowieści, w której cierpienie biednej dziewczynki zrównane jest w perspektywie religijnej i moralnej z cierpieniem Jezusa. Dziewczynka cierpi wzgardzona przez tłum, umiera i ulega przemienieniu. Zaciekawiło mnie, jakie tajemnice można odnaleźć w tej historii, gdyby pójść dalej za jej chrześcijańskim charakterem i rozwinąć go, jak robili to kompozytorzy chrześcijańscy w muzycznych ujęciach męki Chrystusa. 

Najciekawsze w pasyjnym opowiadaniu jest to, że może ono włączać inne teksty niż sama historia męki: reakcje tłumu, myśli pokutne, wyrazy ogólnego smutku, wstrząsu, wyrzutów sumienia. Są to dewocyjne drogowskazy, znaczniki naszych własnych reakcji na tę historię, dzięki którym słuchacze stają się kimś więcej niż tylko obserwatorami smutnych wydarzeń. Te odpowiedzi mogą być niezwykle różnorodne, jak w Pasji wg św. Mateusza Bacha, gdzie dodatkowe teksty obejmują ogólnie znane chorały, które kongregacja miała śpiewać wspólnie, ale też wypowiedzi fikcyjnych grup postaci, jak „Córa Syjonu” i „chór wiernych”. Format pasji – opowiadanie historii z równoczesnym jej komentowaniem – stawia nas w efekcie pośród akcji i daje narracji moc nieuchronności. 

Mój utwór nosi tytuł Pasja dziewczynki z zapałkami i opowiada historię z baśni Andersena w formie Pasji wg św. Mateusza Bacha, przeplatając narrację oryginału moimi wersjami odpowiedzi tłumu i postaci z Bachowskiej Pasji. Libretto napisałem sam, korzystając z tekstów Andersena, H.P. Paulla (autora pierwszego tłumaczenia baśni na angielski, wydanego w 1872), Picandra (pseudonim literacki Christiana Friedricha Henriciego, librecisty Pasji Mateuszowej) i Ewangelii wg św. Mateusza. Słowo „pasja” pochodzi z łacińskiego passio, oznaczającego cierpienie. Nie ma Bacha w moim utworze i nie ma Jezusa – raczej cierpienie dziewczynki z zapałkami zastępuje cierpienie Chrystusa, nadając (mam nadzieję) jej smutkowi wyższy wymiar. 

David Lang